241. Mes’ele Zeyd-i hatib, küfür lâzım gelip, tecdîd-i îman ve tecdîd-i nikâh ettikten sonra, izn-i sultanî olmadan Zeyde iktidâ' caiz olur mu?
Elcevap: İzn-i cedîd lâzımdır.
242. Mes’ele Câmi'in hatibi olan Zeyd fevt olup, kâdî hitabeti Amra tevcih edip eline arz verse, hitabet pâdişâha arz olunmadan hatib hitabet eylese caiz olur mu?
Elcevap: Olur.
243. Mes’ele Zeyd-i hatib hitabetinden feragat edip, ahar yerde mütemekkin olmağa gider oldukta Amrı yerine hatib nasb etmek ile, Amr izn-i sultansız hatîb olup cum'a namazın kılmak, ve bir hatib fevt olup yâhud celâ-i vatan edip hâkimül-vakt yerine hatib nasb edip izn-i sultansız cum'a namazı kılmak, şer'an caiz olur mu?
Elcevap: Bu makûle umurda hâkim izni, izni sultân vâki olmuştur, berat oluncaya dek ruhsat vardır.
244. Mes’ele Pâdişâh izniyle hatib olan Zeyd hutbe okuyup, bilâ-özür kendinden a'lem kimseye teklif edip namaz kıldırsa, ger'an caiz olur mu?
Elcevap: Be'is yoktur.
245. Mes’ele Zeyd-i imam sakalın kırar olsa, azle müstehak olur mu?
Elcevap: Kabzadan eksik ise olur.
246. Mes’ele Zeyd-i imamın mecrûhe cariyesi fevt oldukta, hatunlar gasilden ibâ edip, Zeyd kendi yusa şer'an Zeyde iktidâ' caiz olur mu?
Elcevap: Olur, zaruret olucak sütre ve hırka ile teyemmüm ettirmek gerek idi, cehli özürdür, sütre ile yuyucak özrü daha akvâdır.
247. Mes’ele yerine ieyu dâima vird edinen Zeyd-i hatibe ne lâzım olur?
Elcevap: Talim ve tenbih olunmak lâzımdır, inad ederse azil lâzımdır.
248. Mes’ele Zeyd-i imam kizble ma'rûf olup, meelis-i şer'de dahi kizbi zahir ve sabit olsa, mezkûr Zeydin imam olması şer'an caiz olur mu?
Elcevap: Azle müstehak olur.
249. Mes’ele Hemmâz ve gammaz olanın imameti ve hitabeti şer'an caiz olur mu?
Elcevap: Azli vâcibdir.
250. Mes’ele Bir câmi'in mahallesi halkı imam hatib olan Zeydin "nâ-mahrem avret ile mu'âmelesin ve haramdan ve kizbden ictinâb etmediğine bizim ıttılâ'ımız oldu, amma isbâta kadir değiliz, istikrah ettik iktidâ etmeziz" deseler azl ettirmeğe kadir olurlar mı?
Elcevap: Olurlar, mahallenin eslehâsı istikrah edicek
251. Mes’ele Zeyd-i imamın ehl-i beyti üzerine nâ-mahrem kimseler girip çıktığına Zeydin vukufu olup, mezburları men' eylemese şer'an imam-ı mezbur azle müstehak olur mu?
Elcevap: Avreti genç ise re'y-i hâkimle olur.
252. Mes’ele Zeyd-i imam yirmi beş yıl miktarı vatanına varıp sıla eylemese azle müstehak olur mu?
Elcevap: Ganî olup, vatanı ba'îd olmayıp, anası yâhud atası var ise olur.
253. Mes’ele Köylük yerde ehl-i kuranın avretleri hizmet eylemek mu'tâd olup, mezburların imamı olan Zeydin avreti dahi suya ve bağa ve sığır iledip getiricek, "avretini taşra çıkardın" deyu imametine mâni' olur mu?
Elcevap: Olmaz.
254. Mes’ele Akçasını, onun onikiye mu'âmeleye veren imam ve hatib şer'an azle müstehak olur mu?
Elcevap: Olur.
255. Mes’ele İmam ve hatib olan Zeyd yirmi beş yıldan beri nâib olduğundan gayri ribâhor dahi olsa Zeyde ne lâzım olur?
Elcevap: Ta'zîr ve azl olunur, kılıverdiği namazlar iade olunur, ribâhor olucak.
256. Mes’ele Haram eki eden imamın azli vâcib olur mu?
Elcevap: Olur.
257. Mes’ele İmamın haram eki ettiğini bilip, kabul edip, cemâ'ati iktidâ eyleseler, namazları fâsid olur mu?
Elcevap: Vâde lâzım olmaz, amma namazları Hak te'âlâ katında makbul olmak isterler ise min ba'din ol edal kimseye iktidâ etmemek lâzım olur.
258. Mes’ele Zeyd-i hatib dükkânda oturup bey' ü şirâ etmekle azle müstehak olur mu?
Elcevap: Olur, daha ciyef-i dünyâya rağbet etmez kimse olucak.
259. Mes’ele Ehl-i bâzâr olan Zeydin amma adaleti olucak imam ve hatib olması caiz olur mu?
Elcevap: Zaruret olucak olur.
260. Mes’ele Çarşıda ta'âm eki eden imamın azli lâzım olur mu?
Elcevap: Mu'tadı ise olur
261. Mes’ele Zeyd-i imam sırren ve 'alâniyeten bene ve berş ve afyon yemeyi âdet edinip, gâh bengî ve gah tiryâkî olsa imameti caiz olur mu?
Elcevap: Azli vâcib olur.
262. Mes’ele Keyfiyet ile mübtelâ olan imam, cehr ile imamet ederken nefesi tutulup, Kur'an-ı azîmi bir hâl ile tilâvet eylese ki cema'at ardında namaz kılmağa istikrah ettiklerinden gayri, gâh gâh eline tüfenk alıp köyde ve gayride av avlasa, Zeyd-i mezbur azle müstehak olur mu?
Elcevap: Olur.
263. Mes’ele Zeyd-i imam "ashâb-ı cahîm nâra mu'tâd olup, asla müteellim olmamalarına" i'tikad etse ne lâzım olur?
Elcevap: İ'ükâdının butlanın anda vancak göre, iktidâ' olunmaz.
264. Mes’ele Zeyd-i hatib-i âlim, sebâvette fi'l-i kabîh ile meşhur olup, ba'd-el-bulûğ gelip hatîb olsa, müslümanlar bu hâli bilip istikrah edip ardında namaz kılmasalar azl ettirmeğe kadir olurlar mı?
Elcevap: Olurlar.
265. Mes’ele Zeyd-i imamın kizbi ve ilhâdı meşhur olsa, lâkin sâbit olmasa, azle müstehak olur mu?
Elcevap: Olur.
Mes’ele Zeyd mahsûs-i merkumdan ötürü azl olunup, yeri Amra tevcih olduktan sonra "üzerine nesne sabit olmadı" de-yu, kâdî imameti yine Zeyde tevcih eylemek caiz olur mu?
Elcevap: İlhadla şöhret-i sabıkası olucak olmaz.
266. Mes’ele Nâib nasb eylemek şer'an caiz olur mu?
Elcevap: Mu'tâd ise azl olunur.
267. Mes’ele Zeyd-i hatib, nâib nasbına me'zün değil iken, hutbeye ve ibtidâ-i salât-i cum'aya nâib nasb eylemek şer'an caiz olur mu?
Elcevap: Olur, (hams ve erba'în ve tis'amie) tarihinde izn-i 'âm olmuştur.
268. Mes’ele Zemâne nâibleri imamete ve hitabete lâyık olur mu?
Elcevap: Olmaz.
Mes’ele Zemâne naibi olan Zeyd imamete ve hitabete lâyık olmayıcak, Zeyd-i mezbur hatib olduğu takdirce mütevelli vazifesin vermemeğe kadir olur mu?
Elcevap: Hitabete lâyık olmadığı der-i devlette ma'lûm olup azl olucak kadir olur.
269. Mes’ele Zeyd, imam ve hatib ve kâdî naibi olmak caiz midir?
Elcevap: Üçünün bile hizmetin kemâyenbagî ikâmet edip, asla bir vakte halel vermez ise olur.
270. Mes’ele Zeyd bir câmide devirhan olup, kurbunda olan câmi'de hatîb olup, ikisinin hizmetini kemâyenbagî edâ eylese birinden azli vâcib olur mu?
Elcevap: Olur, kemâyenbagî edâ mümkün değildir. Devirhan namazı gayri câmi'de kılmak olmaz.
271. Mes’ele Zeyd-i vâ'iz “ehl-i ilm ve sâdâttan fâsıkları ve âsîleri sevmezim, fıskları için, müslümanlar siz dahi sevmen, bu'z eylen, zîrâ Allahu te'âlâ 'âsîleri bu'z eder" dese, Zeyd-i vaiz ve nasihatleri ile mütenassıh olanlar müsâb olurlar mı?
Elcevap: Olurlar.
272. Mes’ele Zeyd-i hatib "kâdî müslüman olmaz, müslüman kâdî olmaz" dese hitabeti caiz olur mu?
Elcevap: Hasseten zaleme-i kudât-i zaman için dediyse olur, 'umûmen kudât-i müslimîn için ise azli lâzımdır.
273. Mes’ele Bir müslimin helak olmasiyçün En'âm okuyan imamın ardında namaz kılmak caiz olur mu?
Elcevap: Ol kimse zâlim değil ise azil lâzımdır.
274. Mes’ele Zeyd-i hatib, bayram hutbesini tamam ettikten sonra minberden inmeden "müslümanın îmansız gitmesine" duâ edip, cema'at dahi "âmin" deseler Zeyde ve âmin diyenlere, şer'an nesne lâzım olur mu?
Elcevap: İmansız gideceğine ba'zı 'alâim müşahede edip, zulümde mübalâğası ve 'umûr-i dîne müsâhelesi olmağın ettiler ise küfür lâzım olmaz.
275. Mes’ele Bir câmi'-i şerife imam olan Zeydin kapısına, nâ-ma'kûl nesneler sürülüp ve boynuzlar ve şebek asılmak ile azli lâzım olur mu?
Elcevap: Olur, re'y-i hâkimle.
II. Müezzin
276. Mes’ele Zeyd bina ettiği mescidin te'zînini hüsn-i savta kadir kimseye şart eylese, hüsn-i savti olmayan Amr müezzin iken hüsn-i savtı olan Bekr te'zîni almağa şer'an kadir olur mu?
Elcevap: Zeydin hüsn-i savttan muradı zemâne mu'tâd olan hılâf-i şer'-i şerif tegannî ve terennüm ise ol şart lağvdir, Amrın savtı mekruh ve menfur ve münker olmayıp tamam edeb-i şer'-i şerif üzerine okursa ibkâ olunur.
277. Mes’ele Zeyd vakf eylediği mescidine Amrın evine havale minare bina ettikte, müezzin üç vakitte minareye çıkıp ezan okumak kavi eylese, beş altı yıldan sonra kavle muhalefet eylemeğe kadir olur mu?
Elcevap: Müezzin çıkacak vakit Amra tenbîh edip, gizlenecekler gizlenip, müezzin dahi sünnet üzerine tizcek ezan okuyup zamane müezzinleri gibi nâ-meşrû ve nâ-ma'kûl lahnler etmeyip, tizcek inmek lâzım olur.
278. Mes’ele Ezan okunurken tilâvet-i Kur'an-ı azîm şer'an caiz olur mu?
Elcevap: Zamane müezzinleri ezanı vaktinde caizdir, sünnet üzerine okunursa istimâ' evlâdır.
279. Mesele: Zeyd salât-i 'îşâyı câmi'-i şerifte cemâ'atle kıldıktan sonra, müezzin tesbîh okurken namaz kılmak mı evlâdır, yoksa teşbih istimâ' etmek mi evlâdır?
Elcevap: Zamane teşbihi ise nafile evlâdır.
280. Mes’ele Zeyd-i müezzin merkeb üzerinden ezan okuyup, namaza tevakkuf etmeyip maslahatına gitse, Zeyde ne lâzım olur?
Elcevap: Ta'zir ve azil lâzımdır.
281. Mes’ele Zeyd-i müezzin ezan okurken kilâb cem' olup ürüseler, şâir müezzinler ezanında ürümeseler, Zeydin mahallesi halkı Zeyde "bize gerekmezsin" deyu azl ettirmeğe şer'an kadir olurlar mı?
Elcevap: Fitne müeddî olucak, hâkim âhara tevcih edip anın dahi hâline münâsip bir cihet tevcih eylemek ile kalbini tatyîb etmek gerektir.
